آیا با دیالیز کلیه بر می‌گردد؟ (بررسی علمی امکان بازگشت عملکرد کلیه پس از شروع دیالیز)

بخش پنجم: پرسش‌های رایج افراد نیازمند دیالیز و خانواده‌ها
افراد دارای بیماری‌های کلیوی و خانواده‌های آنها در مواجهه با دیالیز با انبوهی از پرسش‌ها و نگرانی‌ها روبرو هستند که درک درست پاسخ‌های آنها برای مدیریت بهتر بیماری و حفظ روحیه فرد ضروری است. در ادامه به برخی از رایج‌ترین این سوالات و پاسخ‌های مبتنی بر شواهد پزشکی می‌پردازیم:

۱.آیا دیالیز فقط یک دوره موقت است؟
پاسخ بله، در برخی شرایط دیالیز می‌تواند یک دوره موقت باشد. این امر عمدتا در افرادی که دچار نارسایی حاد کلیه (AKI) شده‌اند، صادق است. نارسایی حاد کلیه می‌تواند ناشی از عواملی مانند کم‌ آبی شدید، عفونت، افت فشار خون یا واکنش به برخی داروها باشد. اگر علت اصلی نارسایی حاد کلیه به سرعت شناسایی و درمان شود و آسیب به کلیه‌ها شدید و دائمی نباشد، کلیه‌ها ممکن است به تدریج توانایی عملکردی خود را بازیابند. در این مدت، دیالیز برای حمایت از کلیه‌ها و دفع مواد زائد و مایعات اضافی به کار می‌رود تا زمانی که کلیه‌ها قادر به انجام این وظایف به صورت خودکار شوند. در چنین مواردی، افراد می‌توانند پس از مدتی از دیالیز رها شوند.
بااین حال، اگر نارسایی کلیوی مزمن (CKD) باشد و به مرحله پایانی (ESRD) رسیده باشد، که در آن آسیب به کلیه‌ها گسترده و دائمی است، دیالیز معمولا یک درمان بلندمدت یا مادام‌العمر خواهد بود، مگر اینکه فرد پیوند کلیه انجام دهد.
۲. آیا دارویی برای رشد یا ترمیم کلیه وجود دارد؟
پاسخ در حال حاضر، هیچ داروی خاصی که بتواند به طور مستقیم باعث «رشد مجدد» یا «ترمیم کامل» کلیه‌هایی که به دلیل بیماری مزمن از بین رفته‌اند، شود، وجود ندارد. تمرکز اصلی درمان‌های فعلی بر موارد زیر است:

• مدیریت و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای  مانند کنترل دقیق دیابت و فشار خون بالا که عوامل اصلی پیشرفت نارسایی کلیوی هستند. این اقدامات می‌توانند روند تخریب کلیه را کند کنند.
• کاهش علائم و عوارض نارسایی کلیوی داروهایی برای کنترل کم‌خونی (اریتروپویتین)، مشکلات استخوانی ((ترکیبات فسفر و ویتامین D)، و تنظیم الکترولیت‌ها تجویز می‌شوند؛
• داروهای محافظت کننده کلیه  برخی داروها مانند مهارکننده‌های ACE (آنزیم مبدل آنژیوتانسین) و مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II (ARBs) می‌توانند با کاهش فشار درون گلومرول‌ها و کاهش دفع پروتئین در ادرار، به حفاظت از کلیه‌ها و کند کردن روند نارسایی کمک کنند. این داروها به خصوص در مراحل اولیه و میانی بیماری مزمن کلیوی  بسیار موثر هستند.

اگرچه پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینه سلول‌های بنیادی، مهندسی بافت و داروهای جدید برای ترمیم کلیه در حال انجام است، اما این رویکردها هنوز در مراحل اولیه بوده و در حال حاضر در دسترس عموم قرار ندارند یا هنوز اثربخشی قطعی آنها به اثبات نرسیده است. بنابراین، امید اصلی افراد دارای نارسایی مزمن کلیوی پیوند کلیه است.
۳. آیا پیوند تنها راه خروج از دیالیز است؟
پاسخ در اکثر موارد نارسایی کلیه مزمن که منجر به مرحله پایانی (ESRD) شده و فرد نیازمند دیالیز است، پیوند کلیه عملا تنها راه حل دائمی و مؤثر برای قطع دیالیز و بازگشت تقریبا کامل عملکرد کلیوی است.
همانطورکه در بخش‌های پیشین توضیح داده شد، در نارسایی کلیوی حاد (AKI)، امکان بهبودی خود به خودی کلیه‌ها و جدا شدن از دیالیز وجود دارد، اما در نارسایی کلیوی مزمن پیشرفته، به دلیل از بین رفتن بخش عمده‌ای از بافت سالم کلیه، بازگشت عملکرد به سطحی که بتواند نیازهای بدن را برآورده سازد، بسیار بعید است.
پیوند کلیه، زمانی که موفقیت‌آمیز باشد، می‌تواند کیفیت زندگی فرد نیازمند را به‌صورت چشمگیری بهبود بخشد، او را از محدودیت‌های دیالیز (زمان مراجعه، محدودیت‌های غذایی و مایعات) رها کند و طول عمر او را افزایش دهد. بااین حال، پیوند نیز چالش‌های خود را دارد، از جمله نیاز به جراحی، خطر رد پیوند و مصرف مادام‌العمر داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی برای جلوگیری از رد پیوند.
در نتیجه، برای افراد دارای نارسایی کلیوی مزمن، انتظار بازگشت عملکرد کلیه بدون پیوند، واقع‌بینانه نیست و می‌بایست پیوند کلیه را به عنوان هدف اصلی در نظر داشت.
بخش ششم: نکات حیاتی برای افراد نیازمند دیالیز
زندگی با نارسایی کلیوی و نیاز به دیالیز چالش‌های جسمی و روانی فراوانی را به همراه دارد. برای به حداکثر رساندن کیفیت زندگی و دستیابی به بهترین نتایج ممکن، توجه به نکات حیاتی زیر برای افراد نیازمند دیالیز ضروری است:

۱. امید به بازگشت عملکرد؛ تمایز میان آسیب کلیوی حاد و مزمن

• واقع‌بینی در مورد بهبودی  افراد دارای آسیب کلیوی می‌بایست آگاه باشند که امید به بازگشت عملکرد کلیه در وهله اول به نوع نارسایی کلیوی آنها بستگی دارد. اگر نارسایی حاد (AKI) تشخیص داده شده و فرد تحت درمان است، انتظار بهبودی و امکان جدا شدن از دیالیز (البته پس از طی دوره درمان و بهبودی) وجود دارد؛
• پذیرش دیالیز به عنوان یک درمان حمایتی برای اکثریت قریب به اتفاق افرادی که نارسایی مزمن کلیوی (CKD) دارند و به مرحله ESRD رسیده‌اند، دیالیز یک راهکار حمایتی برای ادامه زندگی است و به معنای بازگشت عملکرد کلیه‌ها نیست. پذیرش این واقعیت به فرد نیازمند دیالیز کمک می‌کند تا اهداف درمانی خود را به درستی تنظیم کند.

۲. نقش مراقبت منظم، درمان صحیح و پیگیری تخصصی

• رعایت دقیق برنامه درمانی پایبندی به برنامه دیالیز (تعداد جلسات، مدت زمان هر جلسه)، رعایت رژیم غذایی تجویز شده توسط متخصص تغذیه، و مصرف منظم داروها (طبق دستور پزشک) برای حفظ تعادل بدن و جلوگیری از عوارض بسیار مهم است؛
• ویزیت منظم توسط نفرولوژیست  ویزیت منظم توسط پزشک متخصص کلیه (نفرولوژیست) برای بررسی وضعیت سلامت، ارزیابی اثربخشی دیالیز، تنظیم داروها و بررسی علائم عوارض احتمالی، امری ضروری است؛
• توجه به بهداشت و پیشگیری از عفونت افراد نیازمند دیالیز به دلیل ضعف سیستم ایمنی یا وجود کاتتر دیالیز (در همودیالیز صفاقی یا همودیالیز وریدی) بیشتر در معرض عفونت هستند. رعایت بهداشت فردی، مراقبت صحیح از محل دسترسی عروقی و گزارش هرگونه علامت عفونت (مانند تب، قرمزی یا ترشح از محل دسترسی) به پزشک، از اهمیت بالایی برخوردار است.

۳. ارتباط مناسب با تیم درمان و آگاهی درباره پیوند

• ارتباط فعال و پرسشگری  افراد نیازمند دیالیز نباید از پرسیدن سوال از پزشک، پرستار و سایر اعضای تیم درمان خودداری کنند. درک کامل از بیماری، روند درمان و عوارض احتمالی، به فرد نیازمند قدرت بیشتری برای مدیریت بیماری می‌دهد؛
• بررسی گزینه‌های پیوند  برای افراد دارای نارسایی مزمن کلیوی، بحث در مورد امکان پیوند کلیه با تیم درمانی، ارزیابی شرایط لازم برای پیوند و ثبت‌نام در لیست انتظار پیوند، می‌تواند راهگشای آینده‌ای بدون دیالیز باشد. آگاهی از فرآیند پیوند، مزایا و معایب آن، به فرد نیازمند دیالیز کمک می‌کند تا تصمیمی آگاهانه بگیرد.
• حمایت روانی و اجتماعی  زندگی با دیالیز می‌تواند فشار روانی زیادی به همراه داشته باشد. حمایت خانواده، دوستان، گروه‌های حمایتی بیماران کلیوی و در صورت لزوم، مشاوره با روانشناس یا مددکار اجتماعی می‌تواند به فرد نیازمند دیالیز در کنار آمدن با این چالش‌ها کمک کند.

۴. حفظ سبک زندگی فعال و سالم تا حد امکان:

• فعالیت بدنی منظم تا جایی که وضعیت جسمانی اجازه می‌دهد، انجام فعالیت‌های بدنی منظم (مانند پیاده‌روی) می‌تواند به بهبود سلامت عمومی، تقویت عضلات و روحیه بیمار کمک کند.
• تغذیه مناسب  پیروی از رژیم غذایی ویژه افراد دارای مشکلات کلیوی که توسط متخصص تغذیه تنظیم می‌شود، برای کنترل مایعات، الکترولیت‌ها و مواد زائد ضروری است.
• مدیریت استرس یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن یا یوگا می‌تواند در بهبود وضعیت روحی و جسمی بیمار مؤثر باشد.